- Giriş
Kamulaştırma, kamu yararı amacıyla özel mülkiyette bulunan taşınmazların, bedeli peşin ödenmek şartıyla kamu tüzel kişileri veya idareler tarafından mülkiyetlerinin devralınmasıdır. Bu işlem, Anayasa’nın 46. maddesi ile 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir. Kamulaştırma sürecinde en önemli aşamalardan biri bedel tespiti ve tescil davasıdır. - Hukuki Dayanaklar
- Anayasa m. 46: Kamulaştırma, kamu yararı amacıyla ve peşin bedel ödemek koşuluyla yapılabilir.
- 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu
- 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (tescil işlemleri açısından)
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (yargılama usulü)
- Kamulaştırma Süreci ve Dava Türleri
Kamulaştırma işlemleri idari bir süreçle başlar. Taşınmazın kamu hizmetine tahsisi planlanır ve ardından idare tarafından kamulaştırma kararı alınır. Taşınmaz malikine tebligat gönderilerek uzlaşma görüşmeleri yapılır. Uzlaşma sağlanamazsa bedel tespiti ve tescil davası açılır. - Bedel Tespiti ve Tescil Davası
Bu dava, idarenin mahkemeye başvurarak taşınmazın bedelinin tespiti ile taşınmazın adına tescil edilmesini talep ettiği bir dava türüdür. Genellikle hasımsız olarak açılır; ancak malik davaya müdahil olabilir.
- Görevli Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi
- Yetkili Mahkeme: Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi (kesin yetki)
Mahkeme, bilirkişi marifetiyle taşınmazın değerini belirler. Belirlenen bedel yatırıldıktan sonra taşınmaz tapuya tescil edilir.
- Bilirkişi Raporuna İtiraz Hakkı ve Süreci
Kamulaştırma bedelinin belirlenmesinde bilirkişi raporları belirleyici öneme sahiptir. Ancak bu raporlar, yargılama açısından takdiri delil niteliğindedir ve mahkemeyi bağlamaz. Bu nedenle tarafların rapora itiraz etme hakkı vardır.
- İtiraz Süresi: Bilirkişi raporu taraflara tebliğ edildikten sonra 14 gün içinde yazılı olarak itiraz edilebilir (HMK m. 281).
- İtiraz Gerekçeleri: Eksik veya hatalı değer tespiti, emsal karşılaştırmasının yanlış yapılması, taşınmazın niteliklerinin göz ardı edilmesi vb.
- Mahkeme, aynı heyetten ek rapor isteyebilir, yeni heyet atayabilir veya tarafların özel bilirkişi raporlarını dikkate alabilir.
- Malik Açısından Hak Arama Yolları
Kamulaştırma bedelinin idarece eksik belirlendiğini düşünen taşınmaz maliki şu yollarla hakkını arayabilir:
- Bedel tespiti ve tescil davasına müdahil olarak bilirkişi raporuna ve belirlenen bedele itiraz edebilir.
- Mahkeme kararına karşı istinaf (ve gerekirse temyiz) yoluna başvurabilir.
Bu yollarla taşınmazın gerçek değerinin ödenmesi sağlanabilir. Sürelerin hak düşürücü niteliği bulunduğundan dikkatle takip edilmelidir.
- Sonuç
Kamulaştırma hukukunun temelini oluşturan bedel tespiti ve tescil davası, taşınmaz maliklerinin mülkiyet hakkının korunması açısından hayati önemdedir. Bu süreç, hem kamu yararını hem de bireyin haklarını dengeleyen bir yargılama modeli sunar.
