Çalışma hayatında işçi ile işveren arasındaki ilişkiler, Türk İş Hukuku kapsamında ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin temel amacı, işçinin emeğini korumak ve işçi alacaklarının güvence altına alınmasını sağlamaktır. İş sözleşmesinin devamı sırasında veya sona ermesinden sonra işçiler, işverenden çeşitli parasal haklarını talep edebilir.
1. Ücret Alacağı
İşçinin yaptığı iş karşılığında hak ettiği ücret, işverenin en temel borcudur. Ücretin eksiksiz, düzenli ve banka aracılığıyla ödenmesi gerekir. Elden ödeme yapılması, ileride doğabilecek uyuşmazlıklarda ispat açısından işçi aleyhine sonuçlar doğurabilir. Ücret ödemesinin gecikmesi, işçi için haklı fesih nedeni oluşturur.
2. Fazla Mesai Ücreti
Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilir. İşçi, yaptığı her fazla mesai saati için normal saatlik ücretinin %50 fazlasına hak kazanır. Fazla mesai yaptığını ispatlamak için puantaj kayıtları, giriş-çıkış belgeleri, elektronik kart kayıtları ve tanık beyanları önemli delillerdir.
3. Yıllık İzin Ücreti
İş sözleşmesinin sona ermesi halinde işçinin kullanmadığı yıllık izin süreleri ücret olarak ödenmelidir. Bu ücret, işçinin son brüt maaşı üzerinden hesaplanır. Yıllık izin hakkı vazgeçilemez ve işveren tarafından kullandırılmak zorundadır.
4. Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı, işçinin en önemli haklarından biridir. Aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışan işçi, iş sözleşmesi belirli şartlar altında sona erdiğinde kıdem tazminatına hak kazanır. Her tam yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.
Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için:
- İşverenin haksız şekilde fesih yapması,
- İşçinin haklı nedenle istifa etmesi,
- Erkek işçinin askerlik nedeniyle ayrılması,
- Kadın işçinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde ayrılması
gibi durumlar bulunmalıdır.
5. İhbar Tazminatı
İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin kanunda belirtilen ihbar sürelerine uyulmadan feshedilmesi halinde ödenir. İşveren, işçiyi işten çıkarmadan önce belirli bir süre önce bildirim yapmak zorundadır. Bu süreye uyulmazsa, karşı tarafa ihbar süresi ücretine denk gelen tazminat ödenmelidir.
6. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti
Resmî tatil günlerinde çalışan işçiler, çalıştıkları her gün için bir günlük ek ücret almaya hak kazanır. İşveren, işçinin talebiyle bu ücreti izin olarak kullandıramaz.
İşçi Alacaklarında Zamanaşımı Süresi
İşçi alacakları bakımından genel zamanaşımı süresi 5 yıldır. Bu süre, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Ancak alacağın türüne göre (örneğin kıdem veya ihbar tazminatı) farklı uygulamalar söz konusu olabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
İşçi alacakları; işçinin emeğinin karşılığı olup, hukuk sistemi tarafından koruma altına alınmış haklardır. Her işten ayrılma veya fesih durumu, kendi içinde değerlendirilmelidir. Bu nedenle işten ayrılan veya işvereniyle uyuşmazlık yaşayan kişilerin, hak kaybı yaşamamak adına iş hukuku alanında uzman bir avukattan profesyonel destek almaları önemlidir.
